Yönerge

 

Y-BOKÖ gibi BY-BOKÖ’nin de nitelikli değerlendiriciler tarafından kullanılan yarıyapılandırılmış bir görüşme aracı olarak kullanılması amaçlanmıştır. Görüşmeciler eğitimli, deneyimli ve güvenilir olmalıdır.

 

Öz-bildirim anketi:

BY-BOKÖ ile görüşme öncesinde belli bir zaman dilimi içersinde, hastalar ve ailelerinden (hasta bir çocuk ya da ergen ise, okuma yazması yoksa ) obsesif kompulsif belirtileri kapsamlı bir şekilde içeren bir öz bildirim ölçeğini doldurmaları istenir. Görüşmeci, BYBOKÖ ile görüşmeye başlamadan önce doldurulan bu anketi gözden geçirmelidir.

 

BY-BOKÖ ile görüşme:

Görüşmeye tipik olarak hastaya (ve diğer bilgi verenlere) soru formunu doldururken ayırmış olduğu zaman teşekkür ederek başlıyoruz. Hastanın bir çocuk ya da ergen olduğu durumda anketi kimin doldurduğu ve hastanın bu sürece ne derece katıldığı ortaya koymak önemlidir. Hastanın çok sınırlı bir katkısı olmuş ise anketin doğruluğunun tespit edilmesi gereklidir. Anket verilerinin doğru olmadığına kanaat getirilirse, klinisyen değerlendirme formunda bu durumu belirtir. Daha sonra görüşmeci, hastanın anketi tamamlamakta herhangi bir zorluk yaşayıp yaşamadığını sormalıdır. Görüşmenin başlangıcında obsesyon ve kompulsiyon tanımlarını gözden geçirmek ve hastanın bunlar hakkında bir sorusu olup olmadığını sormak yararlı olacaktır. Bu girişi takiben, en uygunu görüşmenin geri kalan kısmının ana hatlarını çizmek ve görüşmenin yedi ayrı obsesif kompulsif belirti grubu üzerine odaklanacağını belirtmek olacaktır. Daha sonra yedi belirti kategorisi kısaca tanımlanır. İlk kategori kişi tarafından yapılan bazı eylemler nedeniyle (veya eylemsizlik) kendine, yakın aile üyelerine veya başka insanlara gelebilecek zarar obsesyonları hakkındadır. İkinci kategori cinsel, ahlaki ve dini obsesyonları içermektedir. Bu kategorideki kompulsiyonlar çoğunlukla bu obsesyonlar ile doğrudan ilişkili olan kontrol kompulsiyonlarıdır. Üçüncü kategori nesnelerin mükemmel ve hatasız olmasına duyulan gereksinim hakkındadır. Bu kategorideki diğer obsesyonlar nesnelerin kişiye “tam ayarında” gibi gelmesi, görünmesi veya simetrik olması ya da uygun bir şekilde dizilmesine olan gereksinim hakkındadır. Bununla ilişkili kompulsiyonlar, sayma, sıralama, düzenleme veya belli işlerin “tam ayarında” olması beklentisi ile defalarca tekrar etme gereksinimini kapsamaktadır. Dördüncü kategori kirlenme obsesyonları, temizlik ve yıkama kompulsiyonları hakkındadır. Beşinci kategori biriktirme ve istifleme ile ilişkili obsesyon ve kompulsiyonları içermektedir. Altıncı kategori beden dismorfik ve hipokondriak belirtiler dışında, sağlık hakkında bedensel endişeleri içeren obsesyon ve kompulsiyonlardan oluşur. Yedinci kategori boş-batıl inançlarla ilgili çeşitli obsesyon ve kompulsiyonları içerir.

 

Daha sonra öz-bildirim ölçeğinden alınan bilgilere dayanarak;

örüşmeci önceki 7 gün içersinde mevcut olan, ilk belirti kategorisine giren bulguları tanımlamalıdır. Görüşmeci aynı zamanda hâlihazırda olmayan, geçmişte mevcut olan belirtileri de tanımlamalıdır. Bu amaç için soru listesi kullanılır. Y-BOKÖ’de olduğu gibi görüşmeci tanımlanan belirtilerin gerçekten OKB’nin belirtileri olduğunu ve basit fobi, hipokondriazis, beden dismorfik bozukluk veya parafili gibi başka bozuklukların belirtisi olup olmadığını tespit etmesi gerekir. Bu bilgiler aşağıda verilen soru listesine kaydedilir. Olası kaçınma davranışları zamanın boşa harcanmasına, hastanın yaşamının kısıtlanmasına ve sıkıntıya neden olabileceği için bu davranışlar hakkında bilgi alındığından emin olmak gerekir. Yalnızca geçen 1 hafta içersinde mevcut olan belirtiler hesaba katılır. Bir kez belirti grupları tanımlanınca (obsesyonlar, ilişkili kompulsiyonlar ve kaçınma davranışlarının birleşimi), tanımlanan ilk belirti kategorisi için aşağıda verilen form üzerinde üç ayrı şiddet değerlendirmesi yapılmalıdır. Süre, sıkıntı (distress) ve işlevsel bozulma (impairment) değerlendirmeleri görüşmecinin kararını yansıtmalı ve hastanın kendi değerlendirmesinden bağımsız olmalıdır. Görüşmeci maddeleri değerlendirirken belirlenmiş sıraya uymalı ve aşağıda verilen 4 soruları kullanmalıdır. Görüşmeci Y-BOKÖ’de olduğu gibi açıklığa kavuşturmak için ek sorular sormakta serbesttir. İlk kategori için soru listesi ve değerlendirmelerden sonra, görüşmeci kalan kategorilerin her biri için bu süreci tekrar etmelidir. Hastanın herhangi bir kategoride belirtisi yoksa uygun seçeneği işaretleyin ve bir sonraki kategoriye geçiniz. BY-BOKÖ’nin bu versiyonu aynı zamanda diğer obsesif kompulsif spektrum bozukluklarına ait belirtileri de içermektedir. Bu bölüm bir kısmı özgün Y-BOKÖ’den alınan ve bir kısmı ise araştırma amacı için dahil edilen belirtilerden oluşturulmuştur. Daha önce olduğu gibi, görüşmeci önceki hafta içinde bu belirtilerden herhangi birinin var olup olmadığını verilen kontrol listesini kullanarak kayda geçirmelidir. Son olarak görüşmeci, bütün obsesyon ve kompulsiyonları yansıtan birleşik ve genel bir belirti şiddeti değerlendirmesi yapmalıdır. Bu değerlendirmeleri yaparken her kategoride adı geçen başlıca obsesyon ve kompulsiyonların tümünü gözden geçirmelidir. Hastanın yalnızca bir boyutta belirtisi varsa o zaman o boyuttaki değerlendirmelerden elde edilen puanlar direk olarak genel puanlamaya aktarılabilir.

 

Pratik Hususlar:

Hastanın özel belirtisinin hangi boyutta yer aldığına karar vermek zor olabilir. Bu noktada yapılması gerekenler aşağıda tartışılmıştır. Genellikle hastanın yol göstericiliğinde hareket etmemize rağmen, eğer hasta DY-BOKÖ özbildirim ölçeğinde belirli bir boyut içinde bir belirtiyi işaretlemiş ve klinisyen soruda işaretlenen belirtinin gerçek bir belirti olduğunu belirlemişsse; klinisyenin o kategori için bir şiddet değerlendirmesi yapması gerekir.

 

En uygun belirti boyutunun seçilmesi:

 Kavramsal olarak, bazı belirtiler veya belirti kümeleri birden fazla belirti boyutuna dâhil edilebilirler. Yalnızca bir belirti bütününe ait olduğu halde, hastalar öz bildirim ölçeğini doldururken birden fazla boyuta dahil olan maddeleri işaretleyebilirler. Örneğin, hastalık hakkında obsesyonlar, ilişkili kontrol kompulsiyonları ve aşırı güven gereksinimi olası bir şekilde 4 ve 6. boyutlar altında işaretlenebilir. Bulaşma obsesyonları ve temizlik ritüelleri açık bir şekilde kendiliğinden bildirilmedikçe bu belirtilerin 6. kategori altında değerlendirilmesi uygun olacaktır. Eğer bulaşma obsesyonları ve temizlik ritüelleri mevcut (veya geçmişte mevcutsa) ve hasta için endişe kaynağı ise; görüşmeci bu boyut için bir değerlendirme yapmalıdır. Deneyimlerimize göre, bir belirti bütününü iki ayrı boyuta dağıtmamak (hasta tarafından algılandığı şekliyle kalması) en uygunu olsa da, bazen bunu yapmak gerekebilmektedir.

 

Karma belirtiler:

Bir kategoriden obsesyonlar başka kategoriden kompulsiyonlarla karma belirti kümeleri oluşturabilirler. Örneğin, temizlik kompulsiyonları dini ya da ahlaki obsesyonlar sonucunda yapılan davranışlar olabilir. Bu durumda bir hastanın ahlaki açıdan doğru şeyi yaptığı hakkında obsesyonları olabilir ve kullanılan tesisatı kompulsif bir şekilde temizlemedikçe umumi bir tuvaleti terk edemez. Bu örnekte doğru şeyleri yapmak amacıyla temizlik kompulsiyonlarının yapılması nedeniyle, 2. ve 4. faktörler için iki ayrı değerlendirme yapmak gerekir.

 

Farklı kategorilerin karışması:

Hastaların farklı zamanda yaşadığı bir boyuttaki belirtilerle başka zamanda yaşadığı başka bir boyuttaki belirtileri bir arada yaşamış gibi tanımlanması nadir bir durum değildir. Örneğin, hem nesnelerin simetrik ya da “tam ayarında” göründüğüne emin olmak, hem de yakın bir aile üyesinin başına gelecek bir zarar hakkında endişelenmek (saldırganlık temalı) ve fırında yanan bir şey olup olmadığını kontrol etme gereksinimi gibi. Böyle durumlarda, hasta ve görüşmeci için bu belirtileri kendi boyutlarına ayırıp ona göre değerlendirme yapmak genellikle mümkündür.